جواد جواهری و محمد واعظی نژاد | آسیب‌شناسی صنعت بازی‌های رایانه‌ای در ایران
صنعت بازی های رایانه ای در ایران با دو دسته «آسیب های داخلی شرکت ها» و «آسیب های محیطی» مواجه است که ریشه همه آن‌ها، جدی نبودن این حوزه به عنوان یک صنعت واقعی و دارای بازدهی اقتصادی است. برای حل مسائل موجود، شرکت های تولید بازی می‌توانند با تولید بازی بر مبنای محتوای بومی، توجه به جنبه های غیرکامپیوتری بازی مانند سناریو پردازی و کارگردانی و نیز گرایش به سمت بازی های موبایلی و آنلاین گام بردارند. نهادهای مسئول هم می‌توانند با برگزاری دوره های آموزشی جهت ارتقای نیروی انسانی شرکت‌ها و تسهیل روال های قانونی در برطرف نمودن آسیب ها سهیم باشند.
ضرورت و اهداف پژوهش
صنعت بازی های رایانه ای و ویدیویی، صنعتی رسانه‌ای است که علی رغم عمر کوتاه خود در چند دهه اخیر، توانسته‌است تاثیرگذاری های اقتصادی و فرهنگی گسترده ای داشته باشد. بخش عمده‌ای از مخاطبان این بازی‌ها کودکان و نوجوانانی هستند که در سنین تربیت قرار دارند و محتوای فرهنگی این بازی ها را به صورت جدی دریافت می‌کنند. این در حالی است که اکنون ۹۵ درصد بازار بازی های رایانه ای کشور در دست محصولات خارجی است و بازی های ایرانی هنوز نتوانسته اند جایگاه مناسبی پیدا کنند. هدف این پژوهش، شناسایی مسائل و آسیب های موجود و پیش روی بازی سازان ایرانی و صنعت بازی کشور و ارائه راهکار هایی برای حل آن‌ها است.
روش شناسی پژوهش
در این پژوهش ابتدا از مصاحبه نیمه ساخت یافته با متخصصان و خبرگان صنعت بازی و سپس تکنیک دلفی استفاده گردید. در ابتدا هشت نفر از افراد صاحب نظر صنعت بازی کشور از سه دسته ذیل انتخاب شدند و مورد مصاحبه قرار گرفتند. گروه اول: مسئولین بنیاد ملی بازی های رایانه ای؛ گروه دوم: مسئولین شرکت های تولید بازی رایانه ای؛ گروه سوم: افراد دارای سابقه فعالیت های مطالعاتی در حوزه کسب وکار بازی های رایانه ای.
پس از انجام مصاحبه ها، برای غربال و تدقیق اطلاعات به‌دست‌آمده، از تکنیک دلفی استفاده شد. بدین ترتیب که اطلاعات حاصل از مصاحبه ها در قالب یک پرسش نامه بسته و با استفاده از طیف لیکرت پنج تایی در اختیار اعضای پانل دلفی که ۲۱ نفر بودند قرار گرفت. گویه های این پرسش‌نامه بر اساس آسیب های تشخیص داده شده توسط خبرگان به دست آمد و اعضای دلفی موافقت خود را با این گویه ها طی سه مرحله و با توزیع سه دور پرسش‌نامه اعلام کردند. در نهایت اطلاعات به دست آمده مورد تحلیل آماری قرار گرفت.
مسائل و آسیب های صنعت بازی های رایانه ای
پس از انجام مصاحبه با خبرگان و استفاده از تکنیک دلفی، ۱۱ مسئله و آسیب پیش روی این صنعت شناسایی شد. این آسیب ها به دو دسته «داخلی» و «محیطی» تقسیم بندی شدند.
مسائل و آسیب های داخلی (درون شرکت ها)
مسائل و آسیب های داخلی، مسائلی هستند که مربوط به سیستم داخلی شرکت ها و اداره آن‌ها است. این آسیب ها عبارتنداز:
- ضعف در تولید محتوای بومی: فرهنگ ایرانی‌اسلامی کشور ما حاوی ظرفیت ها و سوژه های فراوانی برای تولید بازی است. آشنایی بیشتر بازی سازان با مضامین و مفاهیم فرهنگی بومی می‌تواند منجر به تولید بازی هایی با محتوا های غنی‌تر شود.
- ضعف بنیه مالی شرکت های تولید بازی رایانه ای: شرکت های بازی ساز عمدتا شرکت های کوچک و با سرمایه اندک هستند و نمی‌توانند برای تولید بازی‌های رایانه‌ای سرمایه گذاری های کلان بنمایند.
- ضعف سواد رسانه ای بازی ساز ها: با توجه به اینکه بازی های رایانه ای به عنوان یک صنعت رسانه‌ای محسوب می‌شود، ارتقای سواد رسانه ای بازی سازها باید به صورت جدی‌تری مورد توجه قرار بگیرد.
- عدم توجه لازم به نقش های غیرفنی و جزئیات در بازی سازی: نقش های غیرفنی از جمله کارگردانی و صداگذاری، تاثیرات جدی بر کیفیت تولید بازی های رایانه ای دارد. اما این موارد در شرکت‌های تولید بازی کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد و بیشتر بر روی فرآیندهای کامپیوتری تمرکز می‌شود.
- ضعف های مدیریتی بازی سازان ایرانی: شرکت های تولید بازی رایانه ای در ایران، در مدیریت داخلی شرکت ها مانند مدیریت منابع انسانی، سازماندهی، تدوین استراتژی و … همچنین در مدیریت محیط خارجی مانند جذب سرمایه، داده کاوی بازار، بازاریابی و … مشکلات متعددی دارند.
مسائل و آسیب‌های خارجی (بیرون از شرکت‌ها)
مسائل و آسیب های خارجی، مربوط به مشکلات و موانع محیطی موثر بر این صنعت و فعالان آن است. این موارد عبارتند از:
- مناسب نبودن نظام توزیع: توزیع بازی های ایرانی در بازار حالتی شبه انحصاری دارد و برای بازی سازان محدودیت هایی ایجاد می‌نماید.
- اقبال پایین مخاطب به بازی ایرانی: کاربر ایرانی با تجربه بازی ارزان قیمت خارجی، تمایلی برای هزینه برای بازی های کم کیفیت داخلی ندارد.
- مشکلات جذب و نگهداری نیروی انسانی متخصص در این حوزه: ضعف مالی شرکت های تولید بازی رایانه ای و پایین بودن امنیت شغلی در این صنعت، موجب کاهش جذابیت برای ماندن نیروهای نخبه در این شرکت ها شده‌است.
- قیمت پایین محصول خارجی در قیاس با بازی ایرانی به دلیل نبود قانون کپی رایت: به دلیل نبود قانون کپی رایت در ایران، بازی با کیفیت خارجی با قیمتی بسیار پایین تر از قیمت واقعی به دست مصرف کننده می‌رسد.
- عملکرد غیربهینه بنیاد ملی بازی های رایانه ای: بنیاد ملی بازی های رایانه ای می‌تواند به شکل مطلوب و عادلانه تری نقش خود به عنوان متولی اصلی بازی سازی در کشور را ایفا نماید و بین نقش ستادی خود یعنی حمایت و نظارت و نقش صفی خود یعنی ورود در فرآیند تولید بازی مرزهایی قائل شود.
- محدودیت ها و مشکلات قانونی و حقوقی و ضعف سیاست گذاری کلان: در حوزه سیاست گذاری کلان و قوانین تولید بازی های رایانه‌ای هنوز خلاهای زیادی وجود دارد که لازم است مورد توجه قرار گیرد. وجود روال های دست و پا گیر اداری نیز بخش دیگری از مشکلات موجود است.
ریشه شناسی آسیب ها و موانع موجود
مشکل ریشه ای در حوزه بازی سازی در ایران جدی نبودن این حوزه به عنوان یک صنعت با قابلیت سود دهی و درآمد بالا است. بسیاری از مشکلات نیز به نوعی ریشه در این مسئله دارند. نهاد های بالادستی از یک طرف چون این حوزه را جدی نمی بینند، در نتیجه حاضر نیستند برای سیاست گذاری و قانون گذاری دقیق و محکم در این حوزه تلاش کنند. از طرف دیگر، بازی سازان نیز چون نگاهی جدی به صنعت بازی به عنوان یک صنعت واقعی ندارند، چندان در راستای فعالیت در این حوزه، چهره تجاری قوی به خود نمی‌گیرند.
راهکارها و پیشنهادها
با توجه به نتایج و تحلیل های به دست‌آمده، راهکارهای زیر برای حل مسائل موجود پیشنهاد می‌شود:
- آموزش به نیروی انسانی شرکت های بازی سازی: ارائه آموزش های فنی و هنری، مدیریت پروژه، شناخت بازار، مدیریت منابع انسانی به شرکت‌ها می‌تواند زمینه ساز تولید بازی های با کیفیت بالاتر شود. با توجه به هزینه های بالا و زیرساخت های مورد نیاز برای آموزش، نهادهای حمایتی می‌توانند در این زمینه به خوبی نقش‌آفرینی کنند.
- تغییر راهبرد شرکت ها به سمت تولید بازی های موبایلی و آنلاین: با توجه به شرایط بازار و نقش گسترده واسطه ها در شبکه توزیع، بهتر است شرکت‌ها بر روی بازی های موبایلی و آنلاین تمرکز نمایند.
- تسهیل حوزه قانونی و حقوقی صنعت بازی های رایانه‌ای: نهادهای بالادستی از جمله بنیاد ملی بازی های رایانه ای و وزارت ارشاد با استفاده از ظرفیت های دولت الکترونیک می‌توانند روندهای حقوقی و قانونی تولید بازی های رایانه‌ای را برای فعالان این حوزه ساده‌تر و کم‌هزینه‌تر کنند.
علاوه بر راهکارهای فوق، توجه به توسعه و مدیریت بهینه نیروی انسانی، تکیه بر محتوای بومی و استفاده از این محتوا در تولید بازی های رایانه ای، اولویت دادن به جنبه‌های غیر فنی بازی سازی مانند سناریو پردازی، کارگردانی و صدا گذاری در فرآیند تولید بازی، جلب نظر توزیع کنندگان برای مشارکت در ساخت بازی نیز از راهکارهای قابل ذکر است.
جمع‌بندی
حل ریشه‌ای مشکلات و آسیب های صنعت بازی های رایانه ای، نیازمند شناخته‌شدن این حوزه به عنوان یک صنعت با قابلیت درآمد زایی مناسب است. البته روند طی‌شده در این حوزه در سال های اخیر نوید این امر را می‌دهد و به نظر می‌رسد صنعت بازی در ایران افق روشنی پیش‌رو دارد.
این مطالعه در پژوهشکده سیاست‌پژوهی و مطالعات راهبردی حکمت با همکاری جواد جواهری و محمد واعظی نژاد در سال ۱۳۹۴ انجام شده‌است.
