دکتر حسین درودیان | تبیین چهارچوب و مصادیق تعارض منافع در نظام بانکی کشور
دو کارکرد اصلی نظام بانکی در اقتصاد مربوط به ایفای نقش در انجام «پرداخت» بین افراد و «تأمین مالی» است. فلسفۀ وجودی بانک به همین دو کارکرد بازمی‌گردد که هر دو در سلامت و پیشرفت اقتصاد مؤثرند. کارکرد ایفای خدمات پرداخت ضامن گردش مناسب فعالیتهای اقتصادی در سطح موجود آن است، زیرا انجام مبادلات مستلزم تسویه و پرداخت پول است که شکل اصلی پول در اقتصادهای امروز، سپرده بانکی (پول عددی بانکها) است و سهم اسکناس ناچیز و صرفاً مربوط به مبادلات خرد و جزئی. کارکرد تأمین مالی لازمۀ رشد و جهش اقتصاد از سطح موجود است و از این حیث اهمیتی بیشتر از کارکرد پرداخت و تسویه دارد. در مورد تأمین مالی، این حقیقت به درستی شناخته نشده که سیستم بانکی عملیات تأمین مالی یا اعطای تسهیلات را از طریق «خلق و تخصیص پول جدید» صورت می‌دهد؛ نه استفاده از سپرده‌های موجود. در هنگام تسهیلات‌دهیِ بانک از حجم سپرده هیچکس کاسته نمی‌شود و هیچ انتقال وجهی از سپرده‌گذار به گیرندۀ تسهیلات رخ نمی‌دهد. این بدان معنی است که تأمین مالی بانک را در معنای دقیق‌تر باید «خلق و تخصیص پول جدید» نام‌گذاری کرد. بخش اعظم نقدینگی موجود در اقتصاد محصول و معلول پرداخت‌های بانک (از جمله تسهیلات) است و این تصور عمومی که پول موجود در اقتصاد توسط بانک مرکزی (دولت) ایجاد شده است، تصوری نادرست است. در یک برآورد صحیح و واقع‌بینانه اکنون در اقتصاد کشور بالغ بر 90 درصد حجم نقدینگی توسط بانکها ایجاد شده است. زمانی که بانک به اشخاص غیربانکی پرداخت می‌کند، پول جدید ایجاد می‌شود چه این پرداخت به شکل تسهیلات باشد، چه پرداخت سود سپرده به سپرده‌گذاران و … .
کارکرد خدمات پرداخت برای بانک، به منزلۀ قرار داشتن بانک در جایگاه حسابدار و امین مردم است. همه ما دریافت ها و پرداخت‌های مالی و تسویه بدهی خود را از طریق سپرده‌های بانکی صورت می‌دهیم و نقش اسکناس بسیار جزئی و تنها 2.5 درصد از کل نقدینگی است. سپرده‌های بانکی اعدادی دال بر تعهد بانک به مردم است که البته این تعهد هیچگاه بطور عمومی تسویه نشده و صرفاً دست به دست می‌شود (ثبت‌های عددی بدهکار-بستانکار بین افراد و در نتیجه بین بانکها). اینکه بانک قدرت خلق پول دارد، دقیقا به این علت است که در جایگاه حسابدار و امین مردم قرار داشته و تعهدات او (سپرده‌ها) بطور خالص تسویه نمی‌گردد. بانک تاجری است که چک او چنان معتبر است که کسی در مبادلات، خواهان تسویه این چک نیست و از همان چک برای تسویه و مبادله استفاده می‌کند. این جایگاه رفیع، به این تاجر (بانک) قدرت صدور چک بیشتر (خلق پول) می‌دهد.
وقتی دریافتیم سیستم بانکی ایجادکنندۀ بخش اعظم پول در اختیار مردم است، درک ارتباط بین وضعیت سیستم بانکی و ارزش پول ملی تسهیل می‌شود. طبیعی است که ارزش پول ملی از رفتار خلق‌کنندۀ آن (نظام بانکی) اثر بپذیرد. در اینجا باید دو معنای متمایز از ارزش پول ملی را از هم تفکیک کرد.
برای دریافت متن کامل گزارش سیاستی با پژوهشکده سیاست‌پژوهی و مطالعات راهبردی حکمت تماس حاصل فرمائید.
