صالح رشید حاجی خواجه‌لو| دانشگاه صرفا کارکرد آموزشی ندارد/ کرونا، آموزش مجازی و حذف فعالیت‌های غیر آموزشی اساتید
رئیس پژوهشکده سیاست‌پژوهی و مطالعات راهبردی حکمت گفت: مسئله مهمی که آموزش عالی در ایام کرونا از آن غفلت کرده است تدبیر برای رسالت‌های تربیتی فرهنگی و اجتماعی دانشگاه، دانشجویان و فراهم‌سازی فضایی برای این فعالیت‌ها است.
چندی است با ورود کرونا آموزش مجازی نقل محافل بسیاری شده است؛ موضوعش را می‌کاوند تا به طرز صحیح‌تری آن را که وارد بدنه سیستم آموزشی کشور شده با جامعه علمی کشور پیوند دهند. در ادامه‌ی صحبت‌هایمان با افرادی که در این زمینه حرفی برای گفتن دارند، این بار به سراغ صالح رشید حاجی خواجه لو، رئیس پژوهشکده سیاست‌پژوهی و مطالعات راهبردی حکمت رفته‌ایم.
صالح رشید حاجی خواجه لو، رئیس پژوهشکده سیاست‌پژوهی و مطالعات راهبردی حکمت در ابتدا عنوان کرد: همه‌گیری کرونا و تعطیلی آموزش‌های حضوری، آموزش عالی، مأموریت‌ها و کارکارد‌های آن را مانند سایر عرصه‌ها، تحت تأثیر خود قرار داد. عمده تقویم‌های آموزشی و پژوهشی پیش‌بینی شده دانشگاه‌ها تغییر پیدا کرد و به عقب افتاد. دانشجویان در پیشبرد پژوهشی رساله خود و دسترسی به اساتید، صاحب‌نظران و آزمایشگاه‌ها با محدودیت و سردرگمی مواجه شدند.
ترم تحصیلی گذشته با این حال اما، فرصتی شد که دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی کشور رویکردها، اشکال، عرصه‌ها و بستر‌های آموزش مجازی خود را از نظر کمی و کیفی توسعه داده و تجربه نمایند و خارج از محدودۀ تقویم‌های دانشگاهی رایج، مرز‌ها و دیوار‌های دانشگاهی پیگیری نموده و با هزینه کم در اختیار دانشجویان قرار دهند.
وی افزود: در ایامی که دانشگاه‌ها با مشکلات و کمبود منابع مالی دست و پنجه نرم می‌کردند، خیلی از هزینه‌های غیر ضروری جاری و عمرانی دانشگاه، هزینه‌های اقتصادی آموزش و سایر هزینه‌ها کاهش پیدا کرد و نظام آموزش عالی فرصت تنفسی برای ساماندهی و بازنگری در مدیریت و عملکرد منابع مالی خود یافتند.
دانشجویان و اساتید نیز نسبت به ایام قبل از کرونا، مهارت‌های دیجیتالی و رسانه‌ای خود را ارتقا دادند؛ اما این مسئله به دلیل چالش‌های زیرساختی و آمادگی الکترونیکی، ضعف زیرساخت‌های مخابراتی و عدم دسترسی به اینترنت مناسب و تراکم شبکه‌ای، سنتی بودن روش‌ها و محتوای آموزشی، آموزش مجازی در آموزش عالی همچنان وجود دارد و فرصت بروز مناسب و شایسته نیافته است به همین علت خیلی از اوقات، آموزش و یادگیری به تأخیر افتاد و با وقفه مواجه گردید و از بازخورد‌هایی که در آموزش و یادگیری سنتی و رو در ور اتفاق می‌افتد، برخوردار نبود.
رشید حاجی خواجه لو با اشاره به اینکه سطح کیفیت کنشگری چندرسانه‌ای اعضای هیئت علمی مناسب نبوده و نیازمند تقویت است، ادامه داد: دانشجویان امروز، نسلی هستند که با واقعیت‌های چندرسانه‌ای آشنایی بیشتری داشته و محصور در فضا‌ها و شبکه‌های مجازی هستند؛ انتظار دارند آموزش‌های مجازی و شبکه‌ای دانشگاه و اساتید، متفاوت از آموزش‌هایی باشد که در آموزش‌های حضوری ارائه می‌شود. چرا که معماری، اصول و قواعد، الگوها، مهارت‌ها و شایستگی‌هایی که یک استاد باید در آموزش مجازی داشته باشد، با آموزش‌های حضوری متفاوت است. آموزش مجازی، تدریس اساتید در بستر مجازی نیست، کنشگری و محتوای مناسب بستر خود را می‌طلبد.
وی بیان کرد: در ترم تحصیلی گذشته، به کرّات دیده شد که اساتید فایل الکترونیکی سرفصل‌ها و متون مکتوب و در بهترین حالت، همان پاورپوینت‌هایی که در آموزش‌های حضوری ارائه می‌کردند، در سامانه‌های آموزشی و فضای مجازی بارگذاری و به اشتراک گذاشتد و با حداقل کیفیت‌ها ترم را به سرانجام رساندند. در حالی که این عمل، صرفاً نمودی بسیار محدود و حداقلی از آموزش در بستر‌های مجازی است. آموزش مجازی و کنشگری چندرسانه‌ای اساتید و دانشجویان در بستر مجازی و الکترونیکی را، نباید به اشتراک‌گذاری محتوا در سامانه‌ها تقلیل داد. به نظر می‌رسد اساتید باید متناسب با این تحولات و واقعیت‌های مجازی، برنامه‌های درسی خود را بازاندیشی و بازسازی نمایند و محیط مجازی یادگیری را برای برقراری تعامل میان یادگیرنده و منابع یادگیری غنی‌سازی کنند.
صالح رشید افزود: مسئله مهم دیگری که آموزش عالی در ایام کرونا از آن غفلت کرده است تدبیر برای رسالت‌های تربیتی فرهنگی و اجتماعی دانشگاه، دانشجویان و فراهم‌سازی فضایی برای این فعالیت‌ها است. هویت دانشگاه و آموزش با این رسالت‌ها معنا می‌یابد؛ و بالطبع، معنا و هویت دانشجو نیز در زیست و انس آن‌ها با چنین بستر‌ها و فضا‌هایی است که باید شکل بگیرد. دانشگاه صرفاً کارکرد آموزشی نداشته و کارکرد تربیتی، فرهنگی و اجتماعی نیز دارد. اندک نقش و فعالیتی که اساتید به طور سنتی در ایام قبل از کرونا در حوزه در الگوبخشی و هویت‌بخشی به دانشگاه، آموزش و دانشجو داشتد، با تعطیل شدن آموزش‌های حضوری، عملاً تعطیل و حسرت‌بارتر شد و حتی ممکن است در آینده، مفهوم و بقاء دانشگاه را با تهدید مواجه کند.
وی با گوشزد کردن ضرورت آمایش و سازماندهی زیرنظام‌های آموزش عالی از ابعاد مختلف با توجه به تحولات و چالش‌های ناشی از همه‌گیری ویروس کرونا در آموزش عالی، ادامه داد: اگر به این موضوع توجه شود و نهاد‌ها و مراجع سیاستگذاری و اجرایی آموزش عالی کشور آن را به صورت جدی در دستور کار خود قرار دهند و این موضوع در ادغام سازمانی و ساختاری دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی خلاصه نشود، علاوه بر این اینکه بین ظرفیت‌ها و حوزه‌های اولویت‌دار علم و فناوری، نوع مؤسسات، اوضاع اقلیمی و نیاز‌های جامعه و اشتغال فارغ‌التحصیلان تناسب برقرار می‌شود، خیلی از هزینه‌های آموزش عالی نیز کاهش پیدا می‌کند و می‌توان این هزینه‌ها و سرمایه‌گذاری را به سمت ارتقا و توسعه زیرساخت‌ها و کیفیت‌بخشی آموزش عالی هدایت کرد؛ این همه دانشگاه، مؤسسه و مرکز که با حداقل زیرساخت‌ها و استاندارد‌های اولیه آموزشی در سطح کشور پراکنده هستند، برای چه هدفی توسعه داده‌ایم؟ مگر غیر از این است که دانشگاه در پیشرفت جوامع، رشد فرهنگی و فرهیختگی و حل مسائل آن‌ها نقش ایفاء کند؟ از دانشگاهی که در حل مسائل خود تلو تلو می‌خورد و نمی‌تواند امورات خود را سامان دهد و به زور و با حفظ ظاهر، ساختار و قالب خود را پیش می‌برد، چگونه می‌توان انتظار داشت که به مسئولیت‌های اجتماعی خود در قبال مسائل جامعه از جمله همین ویروس کرونا عمل کند؟
رئیس پژوهشکده سیاست‌پژوهی و مطالعات راهبردی حکمت در آخر خاطر نشان کرد: صرف اینکه ما همان محتوای آموزشی را به قالب و در فرمت محتوای الکترونیکی بیاریم، آموزش مجازی اتفاق نیفتاده است. آموزش مجازی صرف یک مفهوم و کلمه نیست؛ نظریه‌پردازی، سیاستگذاری، توسعه زیرساختی و کیفی، اصلاح رویکردها و فرایندها، فرهنگ‌سازی و گفتمان‌بخشی و اقدام بر اساس آن سیاست‌ها را می‌خواهد؛ کرونا تهدیدی است که فرصت و مجال بازنگری و سازگاری فعالانه و هوشمندانه را به ما داده است و نباید منفعلانه عمل کنیم.
