سجاد مهرگان | تعداد سالنهای مورد نیاز در سینمای ایران چه مقدار است؟
یادداشت سجاد مهرگان تحلیل‌گر کارگروه صنایع فرهنگی پژوهشکده سیاست‌پژوهی حکمت
سینما به عنوان قویترین بخش از صنایع خلاق امروزه از سطح سرگرمی تا پیام‌های ایدئولوژیک را در خودش جای داده است. چرخه صنعت سینما بعد از تولید و توزیع، با نمایش آثار ساخته شده در سالنهای سینما کامل می‌شود. سالنهای نمایش بخش خرده‌فروشی سنتی صنعت فیلم به شمار می‌آید که با وجود حضور فناوری‌های نوین در نمایش فیلم، اکران عمومی فیلم‌ها در این سالن‌ها هنوز نقش کلیدی در میزان فروش فیلم‌های سینمایی دارد. بازارهای دیگر گاه درآمد‌های بیشتری به دست می‌آورند، با این حال سالنهای نمایش به چند دلیل هنوز هم بازار اصلی نمایش فیلم به شمار می‌آیند. بخشی از این اهمیت به دل‌بستگی فیلم‌سازان به پرده نقره‌ای مربوط می‌شود ولی در درجه اول علاقه مصرف‌کنندگان به ساختمان سینما و گیشه فروش است که به این نمایش سنتی آثار سینمایی اهمیت می‌دهد(مهرگان، 1397: 15). تماشای فیلم در یک محیط اجتماعی و در جهت شکل گیری و خلق خاطره های جمعی از جمله فواید غیر اقتصادی احداث سالنهای سینما در همه جای دنیا است. روند شکل‌گیری سالنهای سینما از زمان اختراع تصویر متحرک تا ساخت مجتمع‌های سینمایی و سینما سه بعدی و آیمکس تا به حال ادامه داشته است(قیصری، 1389:25). در ایران از زمان ورود سینما به کشور تا کنون، سینما سازی به دو دوره تقسیم شد :الف- از سال 1292 که اولین سینما(سینمای گراند هتل) در خیابان لاله زار ساخته شد تا دهه پنجاه که اوج سینما سازی در ایران، در خیابانهای لاله زار، انقلاب، جمهوری و طالقانی می‌باشد. ب- اواخر دهه 70 تا کنون: در این دوره دو رویکرد اساسی در سینماسازی وجود داشته است: 1-تفکیک سینماهای بزرگ قدیمی به چند سالن و یا احیا و بازسازی تعدادی از سینماهای تعطیل شده.2- ساخت مجموعه های سینمایی با چند سالن و طراحی عملکردهایی مختلف در کنار سالنهای سینما در یک مجموعه. جدا از بحث‌هایی کمی و کیفی در تولید سالنهای سینما؛ هدف اصلی این یادداشت بررسی منطق سیاستگذاری برای احداث سالنهای سینمایی در کشور می‌باشد.
1. چه تعداد سالن سینما در کشور داریم؟
حجت‌الله ایوبی در زمان ریاست خودش بر سازمان سینمایی(1392-95) با ارائه این آمار که در ایران ما به ازای هر 260 هزار نفر یک سالن سینما داریم و این معیار در مقایسه با دیگر کشورهای دنیا که یک سالن سینما به ازای هشت هزار نفر است(خبرگزاری تسنیم، 27 مرداد 1394).خواستار راه‌اندازی و حرکت روند سیاستگذاری به سمت تاسیس سالنهای سینمایی شد. سیاستی که بعد از او با ریاست محمد مهدی حیدریان(1395-1397) بر سازمان سینمایی ادامه پیدا کرد و تنها در سال 96 با دستورالعمل‌های سیاستی سازمان سینمایی، هر 3 روز یک سالن سینما در کشور احداث و آماده نمایش فیلم شد(گروه فرهنگی عصر ایران، 20 اسفند 1396). و آمار تعداد سالنهای سینما را به چیزی در حدود 500 سالن سینما در کشور رساند(ایرنا، 17 اسفند 1396).
2. در ایران به چه تعداد سالن سینما نیاز داریم؟
برای پاسخ به این سوال باید نگاهی تطبیقی به آمار سالن‌سازی سینما در کشورهای مطرح سینمایی داشته باشیم. پیش از هر کاری باید به این نکته اشاره شود که قابل قبول‌ترین مرجع سیاستگذاری در کشورهای مختلف دنیا در عرصه سینما مخاطب فیلمبین یا فیلمرو[1] است. یعنی تعداد مخاطبی که در سال حداقل یکبار برای تماشای فیلم به سالنهای سینما برود. این عدد برای کشورهای آمریکا/کانادا چیزی در حدود 263 میلیون نفر است(شکل1). یعنی از جمعیت 348 میلیون نفری آمریکا/کانادا 263 میلیون نفر در سال 2017 برای تماشای فیلم به سالنهای نمایش رجوع کرده‌اند.
بر اساس آمار منتشر شده توسط اتحادیه سالن دارهای سینمایی آمریکا در سال 2017 تعداد کل سالنهای سینما(جدول1) در این کشور(مجموع سالنهای روباز و بسته) 40246 عدد بوده است(اتحادیه سینماداران آمریکا، ناتو، 2018).که در این تعداد سالن در 4 سال اخیر(2014-2017) به صورت میانگین 722 فیلم بلند سینمایی در سال به نمایش در آمده است(جدول2).
شکل1: جمعیت شناسی فیلم‌بین‌های آمریکا و کانادا در سال 2017 (انجمن تصاویر متحرک آمریکا1، 2017: 17)
بر اساس آمار منتشر شده توسط اتحادیه سالن دارهای سینمایی آمریکا در سال 2017 تعداد کل سالنهای سینما(جدول1) در این کشور(مجموع سالنهای روباز و بسته) 40246 عدد بوده است(اتحادیه سینماداران آمریکا، ناتو، 2018).که در این تعداد سالن در 4 سال اخیر(2014-2017) به صورت میانگین 722 فیلم بلند سینمایی در سال به نمایش در آمده است(جدول2).
جدول 1: تعداد سالنهای سینما در آمریکا(بر اساس گزارش اتحادیه سالن‌دارهای آمریکا)
با توجه به این موضوع که کشور آمریکا سیستم جا افتاده‌ای در مدیریت سینما دارد، می توانیم با تعریف نسبت بدست آمده از اعداد بالا شاخص‌هایی را استحصال کنیم که مشخص کننده اوضاع کشور خودمان در مقایسه با قطب سینمای دنیا باشد. با نگاهی به اعداد بالا میتوانیم دو شاخص عمده را بدست آوریم. اول: نسبت جمعیت فیلمبین به تعداد فیلم‌های تولیدی در سال و دوم: تعداد نسبت جمعیت فیلمبین به تعداد سالنهای سینما. عدد حاصل از نسبت اول به ما توضیح می دهد که در آمریکا به ازای چه جمعیتی یک فیلم تولید می‌شود. و نسبت دومی گویای این حقیقت است که در کشور آمریکا به ازای چه جمعیتی یک سالن سینما احداث شده است. پس از کسب این اعداد و جایگذاری آن در آمار سینمای ایران در سال 97 به زاویه دید بهتری از وضعیت سینمای ایران، به خصوص در تعداد سالن مورد نیاز دست پیدا خواهیم کرد.
جدول2: تعداد فیلم‌های سینمایی تولیدی بین سالهای 2014 تا 2018 در آمریکا(بر اساس گزارش پایگاه Mojo Box Office)
اول: نسبت جمعیت فیلمبین به تعداد فیلم‌های تولیدی در سال 2017
در آمریکا به ازای چه جمعیتی یک فیلم تولید می‌شود =تعداد فیلم‌های تولید در یک سال/ تعداد جمعیت فیلمبین سینمای آمریکا در سال
722/263000000=364000
یعنی در آمریکا به ازای هر 236 هزار نفر فیلمبین یک فیلم در سال تولید شده است.
دوم: نسبت جمعیت فیلمبین به تعداد سالنهای سینما در سال 2017
40246/263000000= 6534
یعنی در آمریکا به ازای هر شش هزار پانصد نفر فیلمبین یک سالن سینما وجود دارد.
حال، نگاهی به همین اعداد و ارقام در صنعت سینمای ایران داشته باشیم.
همانطور که در گزارش سازمان سینمایی درباره «وضعیت سالنهای سینما در کشور 1397» آمده است تا انتهای سال 97 تعداد پرده‌های نمایش به بیش از 600 سالن رسیده است(اربابی، محمود، 1397) که این تعداد سالن 157855 صندلی را در خود جای داده‌اند. همینطور میانگین تعداد فیلم‌های تولیدی در چند سال اخیر، 100عدد بوده است. بر اساس آمار منتشر شده توسط سازمان سینمایی(غلامپور آهنگر، غلامرضا، 1396: 2) در سال 96، بالاترین ماه فروش در سالنهای سینما را ماه فروردین با تعداد مخاطب 3 میلیون و 200 هزار نفری و در سال 97 پربازدیدترین فیلم را «هزارپا» با چیزی حدود 4 میلیون مخاطب می توان تخمین زد. بر همین میزان می توان مخاطب فیلمبین سینمای ایران را چیزی در حدود 7 میلیون نفر در سال لحاظ(فریب تعداد بلیط فروخته شده در سال 97 را که 27 میلیون عنوان شده است نباید خورد، این 27 میلیون بلیط را نهایتاٌ 7 میلیون مخاطب در سال خریداری کرده‌اند) و تعداد فیلم‌های تولید شده در سال را به صورت میانگین 100عدد به شمار آورد.
اول: در ایران به ازای هر 70هزار مخاطب فیلمبین یک فیلم در سال تولید شده است.
دوم: در ایران به ازای هر یازده هزار نفر فیلمبین یک سالن سینما وجود دارد.
اعدادی که بر خلاف انتظار اولیه؛ به خوبی نشان می‌دهد وضعیت تولید فیلم و همینطور تعداد سالن سینما نسبت به مخاطبین فیلمبین در ایران چیزی کمتر از حتی آمریکا به عنوان پرمخاطب‌ترین و پردرآمدترین صنعت فیلمسازی دنیا، ندارد. این وضعیت زمانی حادتر می‌شود که به این مهم توجه شود که در آمریکا 76 درصد از کل جمعیت کشور فیلمبین هستند(شکل 1) و این عدد در ایران درصد ناچیزی از کل جامعه را شامل خواهد شد. پس همین تعداد سالن سینما در ایران کافی و حتی بیشتر از مورد نیاز است و باید منتظر این باشیم که سالنهای سینما در فصل‌های بسیاری در سال با وجود تعداد بالای تولید فیلم در کشور، همچنان کاملا خالی و بدون تماشاگر باشند.
3. مشکل از کجاست؟
مسئله اساسی در سیاستگذاری سینمای ایران تعریف بر عکس فرآیند است. معیار سیاستگذاری در عرصه سینما با توجه به اصالت صنعتی بودن سینما بر تعداد مخاطب فیلمبین قرار گرفته است. یعنی سیاست‌های سینمایی بر این اصل تعیین شده است که بعد از افزایش تعداد مخاطب فیلمبین در سال، باید به سیاستگذاری برای تولید بیشتر فیلم و بعد سیاستگذاری برای تسهیل امور جهت سالن سازی گسترده روی آورده شود. فرآیندی که در ایران برعکس طی شده است و بدون بسترسازی برای ایجاد رغبت تماشای فیلم در سالنهای سینما در مخاطب، و به طور کل آشتی جدی(و به دور از شعار زدگی مسئولین) عموم مردم با سینما، شروع به تولید فیلم‌های گسترده‌ای کرده است که تعداد سالنهای لازم برای نمایش آن وجود نداشته است. به همین دلیل سازمان سیاستگذاری به منظور جلوگیری از اعتراضات و همینطور ارائه بیلان کاری ملموس(تاسیس پی در پی سالن سینما و افزایش تولید فیلم، بیلان کاری محسوسی برای مدیران دولتی به حساب می آید، که با استفاده از آن هم می‌توانند دل از قشر قدرتمند و صاحب سرمایه هنرمندان ببرند و هم مدیران بالا دستی خود را راضی نگه دارند) دستور به تاسیس سالنهای گسترده سینمایی در تهران و شهرستان‌ها کرده است. اما غافل از اینکه مخاطبی برای تماشای این فیلم‌ها به سالن سینما رجوع نخواهد کرد و سالن دارها بعد از مدتی ورشکست به حساب خواهند آمد.[2] درخواست‌هایی مبتنی بر نمایش فوتبال در سالنهای سینما و همینطور برگزاری کنسرت و یا تئاترهای روحوضی در سالنهای سینما از سمت سالن‌داران به همین دلیل شکل گرفته است.
منابع:
– مهرگان، سجاد. (1397). مسائل نمایش فیلم در سالنهای سینما. دوماهنامه حکمتانه.سال سوم. شماره 1
– قیصری، شیما. (1389). مجموعه سینمایی. کارشناسی ارشد. دانشگاه هنر تهران، دانشکده هنر و معماری
– Motion Picture Association of Americ,2017, Theatrical Market Statistics, https://www.mpaa.org/research-docs/2017-theatrical-home-entertainment-market-environment-theme-report/
–خبرگزاری تسنیم، 27 مرداد 1394، ایوبی: سینمای ایران نیاز به 4 هزار سالن سینمایی دارد، https://tn.ai/832696
-گروه فرهنگی عصر ایران، 20 اسفند 1396،رئیس سازمان سینمایی: سال 96 هر سه روز یک سالن سینما اضافه شد/ آثار جشنواره فجر برای اکران عمومی نیازی به ممیزی ندارند/ دنبال سینمای خنثی نیستیم، http://www.asriran.com/fa/news/598197/
– اربابی، محمود، 1397. وضعیت سالهای سینما در کشور 1397. https://apf.farhang.gov.ir/fa/research/etelaatsaloncinema
-ایرنا، 17 اسفند 1396، سال 96 رکورد ساخت سینما در کشور شکسته شد، http://www.irna.ir/fa/News/82855584
– اتحادیه سینماداران آمریکا،ناتو، 2018، تعداد سالنهای نمایش فیلم بین سالهای 1987 تا 2018، http://www.natoonline.org/data/us-movie-screens/
-Mojo box office, 2019, yearly box office, https://www.boxofficemojo.com/yearly/?sort=year&order=DESC&p=.htm
– غلامپور، آهنگر، غلامرضا. (1396). گزارش فروش سینمای ایران، فروردین 1396. http://cinema-org.ir/?p=cntpage&txtid=2023
[1] Moviegoers
[2] https://www.borna.news/-6/705847
