محمد عبدالحسین‌زاده و مهدی عبدالحمید | مطالعه تطبیقی دانشکده های حکمرانی منتخب جهان

دانشکده‌ های حکمرانی در چند دهه اخیر در دانشگاه‌ های مطرح جهان و به منظور پاسخ به مسائل دولت و اداره عمومی ایجاد شده‌اند. این دانشکده‌ ها از جهت برخورداری از فعالیت‌ های آموزشی به دانشگاه‌ ها، و از جهت تلاش برای تاثیر بر سیاست‌ گذاران، به اندیشکده‌ ها شباهت دارند. فرایند های اصلی دانشکده‌ های حکمرانی را نظام آموزشی، نظام تربیتی، نظام پژوهشی و نظام دستور کارگزاری، گفتمان‌ سازی و شبکه‌ سازی تشکیل می‌دهند. معماری و ساخت فیزیکی دانشکده، نظام تامین مالی و بودجه، ساخت اجتماعی و الگوی اداره و نظام حمایت مالی و پشتیبانی تحصیلی نیز فرآیندهای حمایتی دانشکده‌ های حکمرانی محسوب می‌شوند.

ضرورت و اهداف پژوهش

دانشکده حکمرانی، دانشکده‌ ای مستقل است که به منظور تاثیرگذاری بر فرایند واقعی خط مشی عمومی به پژوهش‌ های چندرشته‌ ای کاربردی می‌پردازد. این دانشکده‌ ها در گستره‌ ای وسیع نسبت به مشکلات خط مشی، علاقه نشان می‌دهند و تلاش می‌کنند با بهره‌ گیری از انواع تخصص‌ ها، برای حل مسائل عمومی، رویکردی جامع و چندرشته‌ ای داشته‌باشند. تحقیقات دانشکده‌ های حکمرانی معطوف به پیشنهاد راه‌ کارهای عملی در مورد مسائل و مشکلات عمومی است.

اگر چه تاسیس دانشکده‌ های حکمرانی در کشورهای غربی به چندین دهه قبل باز می‌گردد، اما این دانشکده‌ ها در کشور ما هنوز ایجاد نشده‌ اند. هدف این پژوهش، شناسایی خرده‌ نظام‌ ها و فعالیت‌ های مشترک دانشکده‌ های حکمرانی در جهان جهت الگو برداری و تاسیس این دانشکده‌ ها در دانشگاه‌ های کشور به منظور بررسی تخصصی و حرفه‌ ای مسائل حکومت و حکمرانی است.

روش‌ شناسی پژوهش

این پژوهش از نوع اکتشافی بوده و بر محور پرسش اصلی «خرده‌ نظام‌ ها و مولفه‌ های اصلی و حمایتی دانشکده‌ های حکمرانی چیست؟» شکل گرفته‌ است. برای پاسخ به این پرسش ابتدا منابع کتابخانه‌ ای بررسی شدند و کلیاتی در مورد دانشکده حکمرانی به‌دست‌آمد. در گام بعد، دانشکده‌ های حکمرانی موجود در سطح جهان شناسایی شدند. سپس با استفاده از نمونه‌ گیری هدفمند، ۷ دانشکده حکمرانی تاثیر گذار و مطرح انتخاب شده و با بهره‌ گیری از روش تحلیل محتوا، خرده‌ نظام‌ ها، مولفه‌ ها و عناصر این دانشکده‌ ها استخراج شد. در پایان نیز به منظور تایید یافته‌ های پژوهش، عناصر و مولفه‌ های به‌دست‌آمده با استفاده از نظر خبرگان ارزشیابی شدند.

کشف و استخراج مولفه‌ ها و خرده‌ نظام‌ های دانشکده‌ های حکمرانی

دانشکده‌ های حکمرانی را می‌توان ترکیبی از دانشگاه‌ ها و کانون‌ های تفکر (اندیشکده‌ها) دانست. این دانشکده‌ ها، فعالیت‌ های آموزشی، تربیت متخصص و تحلیلگر خط مشی را در دستور کار خود دارند و از لحاظ داشتن نظام آموزشی به دانشگاه‌ ها شبیه هستند. از سوی دیگر این دانشکده‌ ها در تلاش برای ارتباط‌ گیری نزدیک با نهادهای سیاست‌ گذار، دولت‌ ها و احزاب هستند تا بتوانند بر خط مشی‌ ها و تصمیم‌ های دولتی تاثیرگذار – یا به بیان دیگر تصمیم‌ ساز باشند – و این ویژگی، نشان‌ دهنده شباهت آن‌ها به کانون‌ های تفکر است.

فرایندهای موجود در دانشکده‌ های حکمرانی را می‌توان به دو دسته فرایندهای اصلی و فرایندهای حمایتی و پشتیبانی طبقه‌بندی کرد. فرایندهای اصلی، فرایندها و فعالیت‌ هایی هستند که در تحقق فلسفه و ماموریت دانشکده حکمرانی نقش اصلی را ایفا می‌کنند. فرایند های حمایتی نیز، فرایندها و فعالیت‌ هایی هستند که با ماموریت اصلی سازمان ارتباط مستقیم ندارند، ولی وظیفه حمایت و پشتیبانی از فرایند های اصلی را بر عهده دارند.

فرایند های اصلی دانشکده‌ های حکمرانی

بر اساس مطالعات تطبیقی انجام‌ گرفته، فرایندهای اصلی دانشکده‌ های حکمرانی را نظام آموزشی، نظام تربیتی، نظام پژوهشی و نظام دستور کارگزاری، گفتمان‌ سازی و شبکه‌ سازی تشکیل می‌دهند.

نظام آموزشی دانشکده‌های حکمرانی

اولین کارکرد دانشکده‌ های حکمرانی، کارکرد آموزشی است. نظام آموزشی در دانشکده‌ های حکمرانی شامل تولید، اشاعه و آموزش دانش و تربیت نیروی متخصص است. البته جذب استادان و دانشجویان پیش نیاز طراحی نظام آموزشی و تربیتی مناسب در دانشکده‌ های حکمرانی است که ساز و کارها و شاخص‌های ویژه‌ ای دارد.

برای جذب استادان در دانشکده‌ های حکمرانی، علاوه بر ویژگی‌ها و صلاحیت‌ های علمی و رفتاری، مولفه‌ هایی چون تجربه و تخصص، سابقه سیاست‌ پژوهی، شهرت علمی، اعتبار ملی و بین‌ المللی، چندرشته‌ ای بودن، برخورداری از روحیه خدمت عمومی و داشتن روحیه رهبری نیز اهمیت دارد.

برای جذب دانشجویان نیز شاخص‌ هایی چون قدرت تحلیل مسائل، قدرت تصمیم‌ گیری، وضعیت تحصیلی مناسب، روحیه خدمت عمومی، توانایی حل مسائل پیچیده، خلاقیت و نوآوری در ارائه راه حل و رفتار صحیح در محیط پیچیده مورد ارزیابی قرار می‌گیرد.

نظام پژوهشی دانشکده‌ های حکمرانی

یکی دیگر از نظام‌ های موجود در دانشکده‌ های حکمرانی که بر اساس ماموریت‌ های دانشکده تعریف می‌شود، نظام پژوهشی است. تولید دانش ناب برای حکمرانی و خط مشی عمومی، برگزاری رویدادها برای معرفی جدیدترین نظریه‌های خط مشی عمومی، معرفی سیرهای پژوهشی برای دانشجویان، چاپ کتب و مجلات علمی معتبر با جهت‌ گیری بین‌المللی، انجام پژوهش‌ های کاربردی و عملیاتی و تاسیس مراکز پژوهشی و موسسات تحقیقاتی از اقدامات و فعالیت‌ های پژوهشی در دانشکده‌ های حکمرانی به شمار می‌رود.

نظام تربیتی دانشکده‌ های حکمرانی

دانشکده‌ های حکمرانی فقط به انجام فعالیت‌های آموزشی و پژوهی اکتفا نمی‌کنند و به منظور اثر بخشی و تاثیرگذاری بر دانشجویان، اقدامات و فعالیت‌ های فرهنگی و تربیتی نیز انجام می‌دهند. از جمله این اقدامات تربیتی القای روحیه خدمت عمومی به دانشجو، تقویت عِرق ملی و مذهبی دانشجو، ایجاد و توسعه مهارت‌ های ارتباطی دانشجو، تشکیل انجمن‌ های گوناگون دانشجویی در حوزه‌ های فرهنگی، علمی و ورزشی و همچنین تقویت مهارت کار گروهی است.

نظام دستور کارگزاری، گفتمان‌ سازی و شبکه‌ سازی دانشکده‌ های حکمرانی

ویژگی دیگری که از فرایندهای اصلی دانشکده‌ های حکمرانی محسوب می‌شود و این مجموعه‌ ها را از سایر مراکز آموزشی و دانشگاهی متمایز می‌کند، نظام دستور کارگزاری، گفتمان‌ سازی و شبکه‌ سازی است.

دستور کارگزاری و گفتمان‌ سازی در دانشکده‌ های حکمرانی شامل اقداماتی چون ارتباط‌ گیری با نهادهای سیاست‌ گذار و ارائه مشاوره به آن‌ها، برگزاری رویدادها برای گردآوری نخبگان و بزرگان هر حوزه، نقش‌ آفرینی در انجمن‌ها و کمیته‌های مهم کشوری و بین‌المللی، تهیه خط مشی‌ها و توصیه‌ های سیاستی برای نهادهای سیاست‌ گذار و تصمیم‌ ساز، حضور در دفاتر سیاست‌ مداران و برگزاری نشست و جلسه با آن‌ها، حضور در برنامه‌های رادیویی هفتگی و بررسی مسائل خط مشی، تاسیس مراکز و موسسات پژوهشی وابسته به دانشکده برای انجام کارهای عملیاتی و تاثیرگذارانه در جامعه می‌شود.

شبکه‌ سازی نیز به منظور تاثیر‌ گذاری بیشتر در محیط سیاست‌ گذاری جزء بسیار مهم دانشکده‌ های حکمرانی است که بر پایه ظرفیت‌ های دانشجویان و فارغ التحصیلان صورت می‌پذیرد.

فرایندهای حمایتی دانشکده‌ های حکمرانی

دانشکده‌ های حکمرانی برای اجرای فرایندها و فعالیت‌های اصلی به فرایند‌های پشتیبانی و حمایتی نیاز دارند. معماری و ساخت فیزیکی دانشکده، نظام تامین مالی و بودجه، ساخت اجتماعی و الگوی اداره، نظام حمایت مالی و پشتیبانی تحصیلی از فرایندها و فعالیت‌ های حمایتی دانشکده‌ های حکمرانی محسوب می‌شود.

جمع‌بندی

در جوامع امروزی، دانشکده‌ های حکمرانی ضمن مطالعه نهاد دولت و حکومت، وظیفه تربیت حکومت‌ دانان و حکمرانان را بر عهده دارند. کار ویژه عمده این دانشکده‌ ها، آموزش، پژوهش، دستور کارگزاری، شبکه‌ سازی و گفتمان‌ سازی است. اگر چه دانشکده‌ های حکمرانی مختصات مشترک زیادی دارند، اما این دانشکده‌ ها ارزش محور و ایدئولوژی‌ محور هستند و می‌توانند بر اساس ارزش‌ ها و ایدئولوژی‌ های هر نظام و حکومتی متفاوت باشند. بنابراین به نظر می‌رسد لازم است به منظور بررسی تخصصی و حرفه‌ ای مسائل حکومت و حکمرانی، در دانشگاه‌ های ایران نیز دانشکده‌ های حکمرانی تاسیس شوند.

این مطالعه در پژوهشکده سیاست‌ پژوهی و مطالعات راهبردی حکمت با همکاری محمد عبدالحسین زاده و مهدی عبدالحمید  در سال ۱۳۹۶ انجام شده‌است.