صالح رشید حاجی خواجه‌لو | جذب دانشجوی بین­‌المللی بر مبنای پدیده صندلی‌­ خالی سیاستی ناکارآمد است

نشست «اقتصاد آموزش عالی ایران و ظرفیت جذب دانشجویان بین‌الملل» در دانشگاه صنعتی امیرکبیر با سخنرانی یعقوب انتظاری عضو هیئت علمی و مدیر گروه اقتصاد آموزش عالی مؤسسه پژوهش و برنامه­‌ریزی آموزش عالی و صالح رشیدحاجی‌خواجه‌لو رئیس پژوهشکده سیاست‌­پژوهی و مطالعات راهبردی حکمت به همت انجمن دیاران و همکاری کانون همگرایی رویکردهای بین المللی امیرکبیر(کهربا) برگزار شد.

در این نشست، صالح رشید‌حاجی‌خواجه‌لو به موضوع «بررسی پدیده صندلی­‌های خالی در دانشگاه­‌ها و ظرفیت جذب دانشجویان بین‌­الملل» پرداخت.

رشید با بررسی و تحلیل پدیده «صندلی‌­های خالی در دانشگاه‌­ها» بر اساس سه آمار تعداد ثبت­‌نامی­‌ها در کنکور، تعداد قبول­‌شدگان در کنکور و همچنین تعداد ثبت­‌نام­‌کنندگان در دانشگاه­‌ها به تفکیک زیرنظام­‌های آموزش عالی (دانشگاه­‌های دولتی، آزاد، غیر انتفاعی و غیر دولتی، علمی – کاربردی و …) و گروه‌­های آزمایشی (علوم انسانی، کشاورزی، فنی – مهندسی، هنر و …) اظهار داشت: بیشترین میزان صندلی­های خالی در مقطع کارشناسی و در گروه­های آزمایشی علوم انسانی و فنی مهندسی بوده و در مقاطع کارشناسی ارشد و دکترای علی­‌رغم کاهش ثبت­‌نام‌­کنندگان در کنکور، تعداد پذیرفته‌­شدگان و ثبت­‌نام­‌کنندگان در دانشگاه روند صعودی داشته است. بنابراین می­‌توان گفت در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری با پدیده «صندلی خالی» مواجه نیستیم.

وی با بیان اینکه ما باید بینیم با توجه به شاخص­‌های موجود مانند نسبت دانشجو به استاد، آیا اصولاً به معنای واقعی با پدیده صندلی خالی مواجه هستیم یا نه؟، افزود: نسبت دانشجو به استاد در دانشگاه­‌های وزارت علوم ۲۲، در وزارت بهداشت ۱۱ و در دانشگاه‌­های غیردولتی ۵۰ است. استاندارد جهانی در این مورد بین ۱۳ تا ۱۶ متغیر است. ما در گذشته آمدیم در بسیاری از رشته­‌های دانشگاهی که به طور مثال ۲۰ نفر ظرفیت داشته است، ۴۰ نفر را در آن رشته محل ثبت­‌نام کردیم. حال که با توجه به تعداد کاهش جمعیت داوطلبان و متقاضیان آموزش عالی در کشور، تعداد دانشجوهای ثبت‌­نام شده مثلاً به ۲۰ نفر استاندارد رسیده است، می‌گوییم این رشته ۲۰ نفر ظرفیت خالی دارد.

رئیس پژوهشکده سیاست‌­پژوهی و مطالعات راهبردی حکمت گفت: از همان ابتدا نباید اجازه ثبت­‌نام این تعداد دانشجو را در این رشته­ محل­ ها می­‌دادیم. البته باید توجه کنیم که صندلی­‌های خالی که به ظاهر مطرح است، بیشتر در دوره کارشناسی مربوط به دانشگاه‌­های، پیام نور، غیرانتفاعی و علمی کاربردی و همچنین دانشگاه آزاد است که این دانشگاه‌ها نیز در گذشته به صورت غیرهدفمند و عمدتاً برای تدمین منابع مالی خود اقدام به ایجاد ظرفیت و پذیرش دانشجو کرده بودند. ضمن اینکه پدیده «صندلی خالی» عمدتاً در رشته­‌های مداد و کاغذی مطرح است که به زعم متولیان آن‌ها، نیاز به ساختارها و امکانات فیزیکی، آزمایشگاهی و … نبود.

رشید گفت: هم‌­اکنون امکان جذب دانشجو مثل قبل برای این دانشگاه­‌ها و رشته­‌ها وجود ندارد، این شرایط از سوی برخی از مسئولان آموزش عالی کشور و رسانه­‌ها به عنوان «صندلی­های خالی» تحلیل و معرفی می‌­شود. در حالی که به نظر من اصلاً این پدیده صندلی­‌های خالی وجود ندارد و از اول نیز واقعیت نداشته است و لذا تکمیل ظرفیت «صندلی­‌های خالی» عملاً غیر ممکن است. چرا که این صندلی­‌های خالی، عمدتاً در دانشگاه‌­های بسیار کم کیفیت و در مقطع کارشناسی یافت می­‌شوند که مناسب دانشجویان بین‌­المللی نیستند و در نتیجه، سیاست‌گذاری جذب دانشجویان بین­‌المللی نباید بر «صندلی­‌های خالی» ابتناء شود.

وی در بخش بعدی سخنرانی خود، به جایگاه جذب دانشجویان بین­‌المللی در اسناد بالادستی و سیاستی آموزش عالی کشور پرداخت و همچنین مسائل و موانع پیش ­روی آن را از جمله ضعف مرجعیت آموزشی، پژوهشی و فناوری دانشگاه­‌ها و پژوهشگاه‌­ها در سطوح منطقه‌­ای و بین‌­المللی، شرایط و زیرساخت‌­های اجتماعی و فرهنگی نامناسب در کشور، مسائل و نگران‌ی­های سیاسی- امنیتی، بروکراسی سنگین و پیچیده اداری، ضعف در شاخص‌­ها و سازو­کارهای بین‌­المللی شدن دانشگاه­‌ها، ضعف در آشنایی و استفاده از زبان بین‌­المللی در دانشگاه­‌ها، اختیارات و امکانات ناکافی اداری و مالی اعضای هیئت علمی در جذب دانشجویان بین­‌المللی و شرایط نامناسب اقتصادی کشور برای اشتغال دانشجویان خارجی برشمرد.

در ادامه، رشید به راهکارهای سیاستی در مورد چگونگی افزایش جذب دانشجویان بین­‌الملل پرداخت و بیان کرد که ما به جای متمرکز شدن بر ظرفییت صندلی­‌های خالی دانشگاه‌­ها در جذب دانشجویان بین­‌الملل، باید بر روی علوم و رشته‌هایی که مرجعیت علمی در سطح منطقه و بین‌المللی داریم، سیاست‌گذاری کنیم و در رشته‌­هایی دانشجو جذب کنیم که حرف نویی در سطح منطقه جهان برای گفتن داریم.

وی به علوم، حوزه­‌ها و رشته‌­هایی که ایران در آن­‌ها مرجعیت علمی دارد و دستاورهای خوبی را کسب کرده است، پرداخت و افزود: این رشته‌­ها مزیت رقابتی کشور در منطقه هستند، اما دانشجویانی که در دانشگاه­‌های ایران جذب می­‌شوند، در این رشته­‌ها جذب نمی­‌شوند. بنابراین، مسئولان و دست­ اندرکارن حوزه آموزش عالی باید علوم، حوزه­‌ها و رشته‌­هایی که دانشگاه‌­های ما مرجعیت علمی مناسبی دارند، به طور دقیق شناسایی شده و از طریق فعال­سازی دیپلماسی علمی و رایزنان علمی در سفارتخانه‌­­ها، به ارائه و معرفی آن­‌ها در سطح منطقه و بین‌­الملل بپردازد.

بر اساس نظر رئیس پژوهشکده سیاست‌­پژوهی و مطالعات راهبردی حکمت اگر ما از بین مسائلی که مطرح است، دو مسئله «ضعف مرجعیت آموزشی، پژوهشی و فناوری دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌­ها در سطوح منطقه­‌ای و بین‌­المللی« و «اختیارات و امکانات ناکافی اداری و مالی اعضای هیئت علمی در جذب دانشجویان بین­‌المللی» را برطرف کنیم و بر حل آن­‌ها بشویم، خیلی از مسائل به تبع آن‌­ها حل خواهد شد و امکان افزایش جذب دانشجویان بین­‌المللی میسر می‌­شود.

وی معتقد است تا زمانی که ما رشته‌­های محل خود را به سطحی از کیفیت و مرجعیت علمی ارتقاء ندهیم، روند افزایش جذب دانشجویان بین‌­المللی به سختی تحقق خواهد یافت.

در پایان این جلسه، نظرات هر یک از سخنرانان در معرض سؤالات حضار قرار گرفت و آنان به پاسخ این سؤالات پرداختند.